Een Nederlander mocht op 26 februari 2023 een lezing houden over de moord op Olof Palme, in een chique conferentiegebouw aan een straat in Stockholm die Holländaregatan heet. ofwel de Hollanderstraat: toeval bestaat. Die Nederlander was ondergetekende, Marc Pennartz.
Ik was een van de tien sprekers op de eerste “Palmemoordconferentie”, georganiseerd door de initiatiefnemers van Palmemordsarkivet, een publiek toegankelijke database met stukken uit het moorddossier. Thema van mijn lezing was “daderprofielobject GH”, waarachter zich moordverdachte Christer Andersson verbergt. Andersson was een getalenteerd schutter en wapenliefhebber, bezeten gokker en verwoede belegger, voormalige postbeambte en metrobestuurder, en bovenal een eenzame, moeilijke man met een gruwelijke hekel aan Olof Palme.
De Zweedse YouTuber Otto Ekevi filmde mijn lezing voor zijn kanaal over de moord op Palme. Een kopie van zijn film heb ik op mijn eigen kanaal geplaatst en voorzien van Nederlandse ondertitels. Deze kunnen worden aangezet via de knop CC in het dashboard van de video.
Het eerste inleidende tekstje van Otto heb ik niet ondertiteld om een chaotische letterbrij te vermijden, en omdat het niet mijn woorden zijn. Hierin legt Otto uit dat hij zelf niet gelooft in de betrokkenheid van Andersson bij de moord, aangezien Otto meent dat de moord het resultaat is van een complot. Maar omdat de verdenkingen tegenover Andersson wel in de werkelijkheid zijn verankerd, wil Otto het verhaal toch brengen. De laatste tijd duiken almaar meer verzonnen hypotheses op en die worden steeds idioter. Dat mag tegenwicht krijgen.
Was het Zuid-Afrika?
Mogen spreken op de conferentie was natuurlijk heel fijn. Honderd mensen hadden 60 euro betaald om erbij te mogen zijn. Was de zaal groter geweest, had er gemakkelijk een veelvoud bezoekers kunnen komen, want de belangstelling op internetforums bleek groot: de organisatie had een wachtlijst moeten aanleggen. Feitelijk was ook ik daar om enig tegenwicht te bieden, want de meeste andere sprekers kwamen met bijdragen die rond een complottheorie draaiden. Veel ging hierbij om verdachte figuren in de sfeer van extreem-rechts en Stay Behind-netwerken.
De meeste interessante spreker vond ik oud-diplomaat Göran Björkdahl, een man die bij toeval informatie in handen kreeg die de betrokkenheid van het vroegere Zuid-Afrikaanse apartheidsregime bij de moord suggereerde. Zijn betoog was zakelijk en onderbouwd met documenten en gefilmde interviewfragmenten, al was de inhoud ervan al enige tijd bekend. Achteraf had ik nog een aangenaam gesprek met hem, waaruit bleek dat hij zeker niet overtuigd was van zijn eigen gelijk. Dat wil ik zelf ook niet zijn. Hoewel ik meen dat er erg veel wijst op Christer Andersson als dader, sluit ik mijn ogen niet voor alternatieven. Alleen zijn die tot dusver inhoudelijk niet erg sterk gebleken.
Stieg Larssons Erfenis: de “dader” spreekt
Een andere spreker wiens aanwezigheid opviel was David Fredin. In het boek Stieg Larssons Erfenis van Jan Stocklassa, ook in Nederland en België een bestseller, werd deze Fredin onder een schuilnaam gepresenteerd als de meest waarschijnlijke moordenaar (en als een ietwat vreemde vogel). Hij zou banden hebben gehad met een activistische dokter die Palme haatte en een duister type met connecties in Zuid-Afrika.
Fredin was daarmee niet erg opgezet. Hij verklaarde tijdens zijn voordracht niets met de moord te maken te hebben, en beschuldigde Stocklassa van flagrante leugens en manipulatie. De schrijver zou aanvankelijk zelf op de conferentie komen spreken, maar nadat ook Fredin als spreker was aangekondigd, zegde Stocklassa af om “familiaire redenen”, zoals mij werd verteld.
De plaats van de moord op 28 februari 2023, exact 37 jaar na de feiten. Foto: Marc Pennartz
Mijn probleem met Stieg Larssons Erfenis was vooral dat de auteur niet duidelijk maakte wat fictie was en wat non-fictie, en enkel aangaf dat delen van het boek niet helemaal de werkelijkheid weergaven. Ik meen dat je daarover klaarheid moet bieden. Iets dramatiseren is prima, maar zeg het erbij. Dan weet iedereen dat ze dat gedeelte met een korrel zout mogen nemen.
De Netflix-reeks The Unlikely Murderer is overigens in hetzelfde bedje ziek. Omdat ik het dossier ken, weet ik dat deze reeks op nogal wezenlijke punten uit fantasie bestaat, maar de gemiddelde kijker denkt de waarheid over de moord op Palme voorgeschoteld te krijgen.
Documentaire over moord op Palme
De lezing is niet het laatste wat ik rond dit onderwerp doe. In de zomer van 2021 werd ik benaderd door de Zweedse researcher en journalist Peter Isaksson die een (door de computer vertaalde) versie van mijn laatste boek had gelezen. Hij zag er een goed onderwerp in voor een documentaire. Peter heeft eerder bijgedragen aan documentaires die voor prestigieuze prijzen werden genomineerd.
We zijn met het idee aan de slag gegaan. De in Zweden bekende journaliste en tv-maakster Kajsa Stål schaarde zich achter ons project. Kortom, er komt een documentaire over Christer Andersson en de moord op Palme. Een hele onderneming en wanneer deze klaar is, kan niemand nu zeggen. Maar een belangrijk deel van de research is gedaan en we hebben al heel wat mensen gesproken. Ook willen we een Zweeds boek hierrond publiceren. We krijgen nog steeds informatie die we niet eerder hoorden, en die bevestigen telkens het beeld dat Christer Andersson de meest interessante verdachte van de moord is.
Een fascinerende cold case
Hoewel Stieg Larssons Erfenis en The Unlikely Murderer de belangstelling voor de moord op Olof Palme ook in Nederland en België hebben aangewakkerd, is ze nog altijd eerder marginaal vergeleken met Zweden. Dat is begrijpelijk: Palme was niet “een van ons”. Maar de nasleep van de moord lijkt desondanks op maat gesneden voor iedereen die geïnteresseerd is in cold cases, of in politieke moordmysteries à la JFK.
Alles zit erin: een plotse brute schietpartij midden op straat, een slachtoffer met een omstreden persoonlijkheid en tal van vijanden, een kroongetuige die wantrouwig staat tegenover het onderzoek, andere getuigen die elkaar tegenspreken, een moordenaar die gigantische risico’s neemt, een politiedienst die blundert en vervolgens zelf verdacht wordt, een gerechtelijke dwaling die ertoe leidt dat iemand onschuldig vastzit, een paar honderd samenzweringstheorieën en een abrupte stopzetting van het onderzoek waarbij een intussen overleden, ogenschijnlijk brave burger beschuldigd wordt zonder dat justitie enig bewijs levert.
Een nadeel is wel dat je voor alle ins en outs beter wat Zweeds spreekt. Al heb ik dat proberen te ondervangen met mijn eerste boek over de moord op Palme, waarin ik in (hopelijk) begrijpelijk Nederlands de kern samenvat en tal van sporen en theorieën bespreek. Het daaropvolgende boek De vermoedelijke moordenaar van Olof Palme focust op Christer Andersson. Beide boeken zijn ook hier te vinden.
Ik en de moord op Olof Palme
Palme was een politicus die ook buiten Zweden tot de verbeelding sprak. Ik ben oud genoeg om me hem nog levend te herinneren. Zelfs al was je het oneens met hem, Palme had een van de scherpste tongen van Europa en zorgde altijd voor leven in de brouwerij.
Waarom en door wie hij vermoord werd, interesseerde mij al vanaf dat het gebeurde in 1986. Dat ik naderhand Zweeds leerde en enige jaren in Zweden woonde, hielp mij me erin te verdiepen en deed mijn fascinatie groeien. Dat kwam ook omdat ik niet zomaar de vele wilde complotverhalen rond de moord kon aanvaarden. Hoe onpopulair ook dezer dagen, in menselijke drama’s over leven, dood en vrijheid, gaat er niets boven een goed onderbouwd feit. En precies dat wilde ik in Stockholm voor het voetlicht brengen.