Dertig jaar na de moord op Olof Palme slaan de twee grootste kranten van Zweden mekaar met “nieuwe onthullingen” om de oren. De liberale tabloid Expressen en de sociaaldemocratische concurrent Aftonbladet proberen elkaar al een week of twee de loef af te steken met artikelen en online-tv-uitzendingen over de onopgeloste “moord van de eeuw”. Maar is er ook werkelijk wat nieuws te lezen? Nauwelijks.
De Zweedse premier Olof Palme werd op 28 februari 1986 doodgeschoten. Een eenduidig antwoord op de vraag wie het deed, is er niet. De moord is voor de Zweden na al die jaren niet alleen een trauma, maar ook een spannend gezelschapsspel en een commerciële melkkoe. Talloos zijn de mensen die menen de dader en/of diens motief te kennen, en dat kan tot vermakelijke en ook verhitte discussies leiden op internetforums en blogs. Het meest populaire forum zit op de website Flashback.org. De belangrijkste “draad” over de moord op Palme telt, als ik dit schrijf, 70.584 bijdragen verdeeld over 5883 webpagina’s die samen 7.108.620 keer zijn bekeken. Wie het allemaal wil lezen, heeft aan een paar weken vakantie niet genoeg.
De kranten spelen hierop in. Elk jaar, rond de verjaardag van de moord, publiceren ze weer wat “nieuws”. Meestal opgewarmde oude hap die dan via tendentieuze koppen op de voorpagina’s aan de man wordt gebracht. Je hoopt dat je iets nieuws krijgt, betaalt je 18 kronen voor Expressen of Aftonbladet, en wordt beloond met een verhaal waar bitter weinig in staat. Beide kranten zijn intussen ook halve tv-zenders die online nieuws brengen en ook daar passen ze met succes de kunst van de verleiding toe.
3D-artikelen en primeurs
Met de dertigste verjaardag voor de deur doen ze er een ferme schep bovenop. Expressen had het volk al lekker gemaakt door in december en januari hysterische artikelen te publiceren over de vondst van het mogelijke moordwapen. Wat bij nader inzien niet het moordwapen was. Daarna zijn alle remmen los gegooid en zijn er spectaculaire “3D-artikelen” gemaakt (podcast, tv en graphic novel ineen), en series die het hopeloos mislukte onderzoek naar de moord op Palme in de verf zetten.
En natuurlijk zijn er de “primeurs”. Ofwel de oude koeien die uit de sloot werden getrokken, grondig gewassen, fris herspoten en van anti-agingcrême voorzien. Expressen komt op de proppen met een “open brief” van de heren Barrling en Kegö, twee intussen gepensioneerde agenten van de Zweedse geheime dienst. Deze twee mannen speelden eind jaren tachtig al een bijzonder dubieuze rol in het onderzoek en menen nu de naam te kunnen geven van de moordenaar. Alleen mogen ze dat schijnbaar niet, omdat ze gebonden zijn aan hun geheimhoudingsplicht. Ze kunnen desondanks verklappen dat het gaat om een man die iets te maken had met een drugsorganisatie en getraind werd in de toenmalige Sovjet-Unie. Vreemd genoeg kennen de twee geheim agenten niet de nationaliteit van die kerel.
Barrling en Kegö maken geen gewag van een relatie met de Koerdische PKK, een club die ze dertig jaar geleden zonder enig bewijs van de moord beschuldigden, maar aangezien destijds het verhaal ging dat de PKK voor de moord met drugs werd betaald, is het duidelijk waar het tweetal op uit is: eerherstel. Van zichzelf.
Terug naar Zuid-Afrika en stay behind
Moordenaars presenteren: dat kunnen wij ook, dachten ze bij Aftonbladet, en dus komen zij met ene Bengt. Dat is een inmiddels hoogbejaarde Stockholmer die in de jaren tachtig voor de Zuid-Afrikaanse geheime dienst zou hebben gewerkt. Die zou zich een maand na de moord opvallend “bang, nerveus en verdacht” hebben gedragen. Ook bij Aftonbladet is 1 en 1 altijd 2, en aangezien Zuid-Afrika een hekel had aan Palme én Aftonbladet zelf al ettelijke bakken lucht over het Zuid-Afrikaspoor heeft verkocht, moet de nu 82-jarige Bengt iets met de moord van doen hebben.
Mocht u toch denken dat Bengt zich om heel andere redenen bang, nerveus en verdacht gedroeg, heeft Aftonbladet een alternatief in de aanbieding. De krant rakelt nog een ander spoor op. De vroegere Zweedse geheim agent Forsberg beweert op de avond van de moord twee mannen met walkietalkies in het centrum van Stockholm te hebben gezien. Die twee waren lid van het Zweedse stay behind-netwerk, een anticommunistische groep die na de oorlog in het geniep en met Amerikaanse hulp was opgericht. Aangezien Stockholm even groot is als een gemiddelde vloertegel, kan dat geen toeval zijn geweest, moeten ze op de redactie van Aftonbladet hebben gedacht. Forsberg gelooft dan weer niet dat die twee figuren iets met de moord op Palme te maken hadden. Maar een mooi verhaal is een mooi verhaal.
Daar is Pettersson weer
Ondertussen begint ook de “serieuze” pers een duit in het zakje te doen. Kwaliteitskrant Dagens Nyheter meldt vandaag dat Christer Pettersson een tijdje voor de moord op de premier in het regeringsgebouw had geïnformeerd naar de gewoontes van Palme. Pettersson was de linke kerel die ooit voor de moord werd veroordeeld, zij het na tamelijk schandelijke manipulaties van de politie. Later kwam hij in hoger beroep vrij. Dat hij zo’n belangstelling had voor de gewoontes van Palme komt van de vroegere staatssecretaris Dahlsten, een man die eerder nog een steentje bijdroeg aan het stay behind-spoor met een vergelijkbaar verhaal als Forsberg, wat hij van horen zeggen had. Zoals hij dat verhaal van Pettersson ook van horen zeggen had. Dahlsten heeft altijd alles van horen zeggen.
Aftonbladet heeft intussen een fotogalerij van vijftig “experts” online gezet. Zij kregen twee vragen. Wie heeft Palme vermoord? En wordt de zaak nog opgelost? Wie denkt dat één enkele getuige na drie jaar iemand perfect kan herkennen die hij of zij een paar seconden in een halfdonkere straat heeft gezien, ondanks dat die persoon in die drie jaar fors verdikt is en een snor heeft laten groeien, zet in op Pettersson. Ook lekker makkelijk, want die is dood, waarmee de tweede vraag is beantwoord. Nogal wat mensen zweven bij hun antwoorden in complotsferen, waarbij het argument geldt dat grote mannen als Palme niet kunnen worden vermoord door kleine garnalen. Ja, logica en complotdenkers: het blijft een moeilijke combinatie.
Bij de vijftig “experts” zit één persoon die hetzelfde antwoord geeft als ik. Profiler Ulf Åsgård, één van het handjevol figuren in het rijtje dat bij de politie heeft gewerkt, heeft het over een man die perfect paste in het daderprofiel en tegen wie een hele trits aanwijzingen waren. maar die intussen ook dood is. Onder meer over die man heb ik het in mijn boek over de moord op Olof Palme. Helaas is Åsgård de enige expert in Zweden die zich zo openlijk over dit weinig spectaculaire, doch meer dan redelijke spoor uitlaat. Maar ja, een psychiater hoeft geen kranten te verkopen.