De Moord op Olof Palme

De Moord op Olof Palme

Reconstructie Moord op Olof Palme

7 januari 2016 28 februari 1986

Onderstaand een reconstructie van de moord op Olof Palme, door mij vertaald en voorzien van Nederlandse ondertiteling. Het filmpje, dat begint op de ochtend van 28 februari 1986, is in 1994 gemaakt door de Zweedse zender TV3.

De moord op de premier van Zweden is tot heden onopgelost. Door de jaren heen zijn er op de Zweedse televisie meerdere reconstructies vertoond. Deze is de meest uitgebreide en komt het dichtst bij de versie van de politie. Toch zitten er een paar momenten in die niet helemaal kloppen met de getuigenissen zoals die in het dossier zitten. (meer…)

De moord op Olof Palme: het jaaroverzicht

21 december 2015 Onderzoek , , , ,

Wat gebeurde er dit jaar in het onderzoek naar de moord op Olof Palme? Op 28 februari is het dertig jaar geleden dat de Zweedse premier werd vermoord. Door wie? Officieel hebben we daar geen antwoord op.

Het politieonderzoek is nooit stilgelegd. Nog elk jaar krijgt de Palmegroep, zoals het rechercheteam wordt genoemd, tientallen tips. De meeste tips blijken waardeloos, andere leiden tot nieuwe verhoren en enig speurwerk. Ook de media dragen hun steentje bij, met soms sensationele verhalen die niet zelden de plank misslaan. Hieronder een overzicht van de meest opmerkelijke gebeurtenissen in 2015.

Dode verdachte bekent vanuit zijn graf

Sveavägen-Tunnelgatan

De moordplek anno 2015, schuin links onder de letter T. Foto: Marc Pennartz

In 1989 werd de verslaafde draaideurcrimineel Christer Pettersson veroordeeld voor de moord, vooral omdat de weduwe van de premier, Lisbeth Palme, hem zou hebben herkend. Drie maanden later werd hij in hoger beroep vrijgesproken. De bewijsvoering was te dun, oordeelde de rechtbank. Pettersson maakte vervolgens een beroep van zijn status als vrijgesproken Palme-moordenaar en ging geld vragen voor interviews en tv-optredens.

Gert Fylking, een bekende mediapersoonlijkheid in Zweden, probeerde Pettersson jarenlang te verleiden tot bekentenissen. Pettersson wilde best zo’n bekentenis geven als de kas klopte. Meestal trok hij ze daarna weer in. Pettersson overleed in 2004, maar Fylking gaf nooit op. Ter gelegenheid van de 29e verjaardag van de moord vertelde hij aan de krant Expressen dat Pettersson de moord kort voor zijn dood had toegegeven tijdens een dinertje in een chique restaurant. Zweden trok de schouders op en leefde verder.

“Collega stuurde mysterieuze brief over walkietalkies”

Na de moord gonsde het van geruchten over mysterieuze mannen met walkietalkies die zich kort voor en na de moord in de Stockholmse binnenstad hadden bewogen. De eerste tip hierover kwam van een anonieme briefschrijver. Die werd de Skelleftehamnsman genoemd, omdat hij de brief verstuurde uit het plaatsje Skelleftehamn. Hij nam later nog enkele malen contact op met de speurders. De politie heeft nooit kunnen achterhalen wie hij was.

(meer…)

Palme: de Kennedy-moord van Europa

18 november 2015 Complottheorieën, Overig

De moord op Olof Palme is meer dan eens de Europese tegenhanger van de moord op John F. Kennedy genoemd: een misdaadmysterie dat de politie zo goed als opgegeven heeft en in leven wordt gehouden door zich murw debatterende hobbyisten van wie velen nog een griepgolf zien als een door de CIA georkestreerde epidemie. Wie was het? Welk complot deugt niet? En natuurlijk, de retorische vraag: was het toeval dat… Vul zelf maar in. Vermoedelijk kent u het stramien. Maar waar zijn de overeenkomsten en verschillen tussen de moorden op Palme en Kennedy?

De figuur

John F. Kennedy

John F. Kennedy

De ene was president van de VS en ging dood op 22 november 1963, de ander premier van Zweden en stierf op 28 februari 1986. In beide gevallen ging het om de hoogste politicus van het land. Kennedy had de looks en de vrouwen, Palme was geen filmster maar plakte goed op het scherm en had volgens hardnekkige geruchten ook een paar vrouwen, naast zijn wettelijke echtgenote welteverstaan. Kennedy was een bovengemiddeld redenaar, de scherpgetongde Palme was in Europa zelfs onklopbaar in die discipline. De mensen hielden van Kennedy, anderen haatten hem. Palme riep soortgelijke reacties op.

Meer? Ze waren beiden van welgestelde komaf en maar meenden het goed met de kleine man. Ze waren bovendien allebei aanwezig op de begrafenis van Kennedy. De ene in de kist, de andere als vertegenwoordiger van de Zweedse regering.

Een bibliotheek vol moordboeken

De Koninklijke Bibliotheek in Stockholm geeft honderd treffers als je in de catalogus zoekt op “Palmemordet” (de moord op Palme). Zoveel Zweedse boeken zijn er al die geheel of gedeeltelijk over de dood van de premier gaan. Dan zwijgen we nog over de duizenden krantenartikelen, de tientallen documentaires en een paar miljoen webpagina’s die allemaal proberen een tipje van de sluier op te lichten, meestal met één grote mistbank als resultaat.

Over JFK zijn ongetwijfeld nog meer bladzijdes volgepend (ik heb de moed noch de tijd om ze te tellen), maar er zijn dan ook meer Amerikanen dan Zweden. Kennedy sprak natuurlijk ook een wat groter publiek aan dan Palme, die alle goede bedoelingen ten spijt toch maar een Zweed was.

Fanatieke vrijetijdsdetectives

De afdeling JFK in de Amerikaanse bibliotheek is samengesteld uit het nalatenschap van serieuze journalisten en nog meer minder serieuze hobbyisten. Ook de moord op Palme heeft een heel leger “privatspanare” op de been gebracht, zeg maar privéspeurders. Vaak zijn het oudere heren, niet zelden van sociaaldemocratische huize, die (begrijpelijk overigens) teleurgesteld zijn over het politieonderzoek. De privéspeurders hielden vroeger van iedere vorm van humor verstoken onderonsjes op rondvaartboten om hun hersenspinsels uit te wisselen. Ze beroofden tussendoor de politie van haar nachtrust door ze te bestoken met niet altijd even relevante vragen over de kledingsmaak van verdachte xy en de buikvliesontsteking van politieman ab. (meer…)

Olof Palme en de Bende van Nijvel

12 oktober 2015 Complottheorieën, Onderzoek, Verdachten

Twee moordmysteries vieren binnenkort hun dertigste verjaardag. Op 28 februari 2016 is het drie decennia geleden dat de moord op Olof Palme werd gepleegd. Iets eerder, 9 november 2015, is het dertig jaar sinds de Bende van Nijvel haar laatste misdrijf pleegde, voor zover bekend althans. De daders zijn in beide gevallen nooit gepakt. De misdrijven zijn zelfs met elkaar in verband gebracht, bijvoorbeeld in een nieuw boek van de Zweedse journalist Gunnar Wall.

Op 7 maart 1986, een week na de dood van Palme, meldde de secretaris van de Zweedse ambassade in Brussel zich bij het politieteam in Stockholm. Hij liet weten dat hij in contact stond met een tipgever van de Belgische politie. Die informant zou in november 1985 hebben gesproken met een zekere Jean-Claude, een voormalige soldaat van het vreemdelingenlegioen. De Zweedse recherchebaas Tommy Lindström, in eigen land een levende legende onder vakgenoten, zou hem later omschrijven als een “beroepsmoordenaar”.

Volgens de tipgever had Jean-Claude de leiding in een aantal hold-ups op warenhuizen; de Bende van Nijvel was gespecialiseerd in bloedige overvallen op supermarkten. Deze zware jongen zou zich rond het tijdstip van de moord op Palme in Zweden hebben bevonden met als opdracht om een Europees staatsman te doden. De enige Europese staatsman die in deze week het leven liet in Zweden was Olof Palme.

Davril of Darville?

Het verhaal ging dat Jean-Claude, die in Brazilië zou wonen, nooit zonder een .357 Magnum de straat op ging: hoogstwaarschijnlijk het type revolver waarmee Palme werd gedood. De tipgever wist dat Jean-Claude in verbinding stond met de Franse terreurgroep Action Directe en de Duitse RAF. Zijn activiteiten zouden worden gefinancierd door diamanthandel met onder meer Zuid-Afrika. (meer…)

“Wilt u Olof Palme doodschieten?”

15 september 2015 Boeken, Complottheorieën ,

Een vrachtwagenchauffeur die de vraag kreeg om de Zweedse premier dood te schieten en een vroegere staatssecretaris die rept over een geheime politieactie op de fatale avond: de moord op Olof Palme zorgt deze week weer voor headlines in Zweden. Maar is het sop de kool wel waard?

De nieuwe “onthullingen” over de onopgeloste moord, nu bijna dertig jaar geleden, komen van Gunnar Wall. Deze Zweedse journalist heeft een nieuwe boek geschreven, Konspiration Olof Palme, dat morgen uitkomt. Het is de derde dikke pil die Wall over het onderwerp publiceert en hij geldt dan ook als een kenner, als het op de moord op Palme aankomt.

Wall heeft een serieuzere reputatie dan het uitdunnende legertje “privé-speurders” dat zich al drie decennia tussen de soep en de aardappelen met de “moord van de eeuw” bezighoudt. Wat Wall schrijft, wordt in Zweden ernstig genomen. Hij werkt dan ook als een magneet op eenieder die iets over de moord wil vertellen.

De chauffeur en de directeur

konspiration-olof-palmeIn het nieuwe boek vertelt hij over een vroegere vrachtwagenchauffeur en ondernemer uit het Noord-Zweedse Luleå. In de periode voor de moord had deze man een eigen transportbedrijf dat kantoor hield in een gebouw waar ook de politie en de Zweedse veiligheidsdienst Säpo onderkomens hadden. Hij raakte bevriend met een man die daar eveneens werkte en directeur was van een of andere firma. Een zonderling figuur schijnbaar, die van wapens hield en de indruk wekte betrokken te zijn bij geheimzinnige activiteiten van de politie.

Deze directeur maakte er geen geheim van dat hij Palme haatte. Hij vertelde de vrachtwagenchauffeur dat hij een lokaal zocht in de buurt van Palmes woning om de premier te kunnen schaduwen. Nadat hij naar verluidt een dergelijk lokaal had gevonden, vroeg hij de vrachtwagenchauffeur of hij de premier wilde doodschieten. Die weigerde en hoorde naderhand van de directeur dat iemand anders de klus zou klaren. (meer…)

De moordenaar van Olof Palme in beeld

8 juli 2015 Onderzoek

De moordenaar van Olof Palme is nooit gepakt. Daardoor weten we niet zeker hoe hij eruit zag. Er zijn wél bruikbare signalementen. Ook verspreidde de politie twee compositietekeningen, maar het is hoogst twijfelachtig of die de dader van de moord op de Zweedse premier voorstellen.

De moordenaar van Olof Palme?

De Grandman volgens Birgitta Wennerling.

Palme werd op 28 februari 1986, laat op de avond, doodgeschoten in Stockholm. De locatie langs de drukke boulevard Sveavägen was redelijk goed verlicht, maar er was niemand die zo dichtbij was dat hij of zij achteraf het gezicht van de moordenaar kon beschrijven. Enige uitzondering is Palmes vrouw Lisbeth. Zij wandelde met haar man over het trottoir toen de moordenaar van achter opdook en twee schoten loste. De dader maakte zich hierna uit de voeten via de zijstraat Tunnelgatan.

Lisbeth Palme kwam er zelf met een kleerscheur en een schram van af. Aanvankelijk kon ze nauwelijks een bruikbaar signalement geven. Later kwam ze met almaar meer details. Vermoed wordt dat ze de moordenaar verwarde met een getuige die enkele meters verderop in een portiek stond. Het is ook mogelijk dat ze werd beïnvloed door andere getuigenverklaringen.

Een derde optie is dat de dader in sommige opzichten leek op de getuige in de portiek. Die man droeg namelijk een donkere, halflange jack. Een gelijkaardig kledingstuk dook op in de signalementen van een mysterieuze man die rondhing bij de Grand-bioscoop, waar de Palmes die avond een filmvoorstelling hadden bijgewoond. Deze figuur wordt in de Palme-literatuur de Grandman genoemd. (meer…)

De wilde fantasieën van Leif GW Persson

17 juni 2015 Complottheorieën ,

Death of a Pilgrim gezien? De Zweedse tv-serie over de moord op Olof Palme is gebaseerd op het werk van schrijver Leif GW Persson. In Zweden is Persson een soort halfgod als het gaat om de moord op Palme. Telkens als er een nieuwe theorie of een nieuw spoor over “het misdrijf van de eeuw” de media haalt, wordt Persson (en vaak alleen hij) om zijn mening gevraagd.

Voor ingewijden zijn de opinies van Persson nooit verrassend. Hij heeft immers zijn eigen theorie. Nagenoeg alles wat daarin niet past, kan op een lauwe, negatieve reactie rekenen. De luie Zweedse media laten het daar dan bij. Maar hoe geloofwaardig zijn Perssons opvattingen over de toedracht van de moord?

Trilogie en dvd

Leif GW Persson.

Leif GW Persson. Foto: Notwist.

Persson, van huis uit criminoloog, schrijft thrillers en een aantal van die boeken is ook in Nederland verkrijgbaar. Hij heeft zijn hypothese over de moord op Palme geventileerd in een trilogie, waarvan met name het laatste deel Vrije Val (oorspronkelijke titel: Faller fritt som i en dröm) het misdrijf uitvoerig behandelt.

Vrije Val en het eerste deel van de trilogie, Tussen het verlangen van de zomer en de kou van de winter (Zweedse titel: Mellan sommarens längtan och vinterns köld), stonden aan de basis van de tv-reeks En Pilgrims Död die in Nederland onder de Engelse titel Death of a Pilgrim op dvd verscheen.

Persson, die vroeger in het bestuur zat van de Zweedse politie, gebruikt fictie om zijn theorie te ontvouwen over de moord. Daarmee is op zich weinig mis. Het vervelende is alleen dat de gemiddelde Nederlandse lezer (of kijker van de tv-serie) niet weet waar de feiten in het verhaal eindigen en de fantasie begint. Helaas is er nogal wat aan te merken op de versie van Persson.

De minuut van Persson

Cruciaal in Perssons hypothese is de vluchtweg van de dader. De moordenaar van Palme rende de straat Tunnelgatan in. Daar werd hij gezien door getuige Lars, een toevallige voorbijganger die achter een bouwkeet wegdook om zich voor de dader te verstoppen. Lars zag de man vervolgens de 89 traptreden naar de op een heuvelrug gelegen Malmskillnadsgatan beklimmen. Tegen de tijd dat de moordenaar boven kwam zette Lars de achtervolging in. (meer…)

10 Feiten over de Moord op Olof Palme

12 mei 2015 28 februari 1986, Onderzoek ,

Moordplaats Olof Palme

De plaats van de moord, daags na de moord. Foto: Rijkspolitie Zweden

Olof Palme werd op 28 februari 1986 om 23.21 uur in Stockholm vermoord. Er is sindsdien enorm veel gezegd en geschreven over de “misdaad van de eeuw”. Maar wat weten we eigenlijk zeker over de moord op Palme? Bitter weinig. Hier zijn tien feiten.

1. Olof Palme had die avond geen lijfwacht.

De Zweedse premier was gesteld op privacy. Hij had wel lijfwachten, maar in zijn vrije tijd wilde hij kunnen leven als een normale Zweed. Dus ging hij weleens zonder bodyguard uit eten met zijn vrouw, trok hij er ‘s winters op uit om zonder lijfwacht te gaan skiën en was hij ook vrijdagavond 28 februari 1986 onbeschermd. Hij had zijn lijfwachten ‘s ochtends vrijaf gegeven. Hij wandelde na zijn werk alleen naar huis, wat hij vaker deed, en besprak tijdens het avondeten met zijn vrouw wat ze die avond zouden gaan doen. Het werd een uitstapje naar de bioscoop Grand, waar ook zoon Mårten en zijn vriendin heen zouden gaan. Volgens de drie zonen van Palme zou de premier daarna toch de geheime dienst hebben gebeld om alsnog een lijfwacht te regelen, maar toen hij daar geen gehoor kreeg, besloten de Palmes onbewaakt naar de film te gaan.

2. Bij de Grand-bioscoop werd een man opgemerkt die zich verdacht gedroeg.

Zowel voor als na de voorstelling van de film Bröderna Mozart, die de Palmes bezochten, werd bij de Grand-bioscoop een man opgemerkt die zich raar gedroeg. Hij drentelde zenuwachtig op en neer, leek het gezelschap waarin Palme zich bevond in de gaten te houden, en keek voor het eind van de film regelmatig in de lege foyer van de bioscoop. Er zijn zeker tien getuigen die naar alle waarschijnlijkheid dezelfde figuur beschrijven. Hij zou circa 35 tot 40 jaar zijn geweest, zo’n 1 meter 80, viel op door zijn “starende blik” en was gekleed in een lang donker jack of jas. Mogelijk heeft ook Mårten Palme hem na de film buiten bij de bioscoop gezien, op slechts enkele meters van zijn vader. Deze nooit geïdentificeerde man wordt in de Palme-literatuur de “Grandman” genoemd. (meer…)

De laatste wandeling van Olof Palme

28 april 2015 28 februari 1986

De Zweedse premier Olof Palme werd op vrijdag 28 februari vermoord na een avondje uit. Samen met zijn vrouw Lisbeth was hij naar de bioscoop geweest, waar ze de film Bröderna Mozart zagen.

Hieronder volgen we de laatste 350 meter van Olof Palme. De foto’s werden, op één na, gemaakt in januari 2015. De situatie ter plaatse is sinds 1986 echter niet wezenlijk veranderd en dus goed vergelijkbaar.

Grand, Stockholm. Waar Olof Palme zijn laatste film zag.

De Grand lag en ligt nog steeds aan Sveavägen, een brede boulevard in het centrum van Stockholm. De film Bröderna Mozart begon om 21.15 uur. De voorstelling was kort na 23.00 uur afgelopen. Bijna driehonderd mensen waren erbij. De Palmes behoorden tot de laatste groep bezoekers die de zaal verliet. Buiten gekomen liepen ze een klein eindje in zuidelijke richting (op de foto naar links). Het was koud, circa zes graden onder nul, en er stond een ijzig windje. Hoewel er resten van sneeuw en ijs op de trottoirs lagen, waren de stoepen goed begaanbaar. De premier, die gesteld was op privacy in zijn vrije tijd, had die avond geen persoonlijke bewaking. (meer…)

Was er een huurmoordenaar uit Zuid-Afrika in Stockholm?

12 april 2015 Complottheorieën, Verdachten ,

Het Zuid-Afrikaspoor is nog maar eens opgerakeld, dit keer door schrijver Sten Flygare. Hij meent dat de beruchte Zuid-Afrikaanse huurmoordenaar Eugene de Kock op 28 februari 1986 in Stockholm was. Kortom: op de avond dat Olof Palme werd vermoord. De Kock ontkent dat hij ooit in Zweden is geweest.

Mysterieuze reiziger op Arlanda

De mysterieuze man op Arlanda. Beeld: SVT

Flygare is bepaald niet de eerste die gelooft dat Zuid-Afrika achter de moord op de Zweedse premier zat. Al kort na het misdrijf kreeg de politie diverse tips die in deze richting wezen. De informatie was echter nooit concreet en in veel gevallen pure desinformatie.

Palme was in zijn tijd een van de weinige westerse regeringsleiders die het apartheidssysteem in Zuid-Afrika openlijk verfoeide. Zweden steunde de zwarte bevrijdingsbeweging ANC niet alleen mondeling, maar ook financieel. Volgens aanhangers van het Zuid-Afrikaspoor werd Palme vermoord omdat hij een gevaar vormde voor het voortbestaan van de apartheid. (meer…)