Een korte introductie tot het onderwerp!
Wie was Olof Palme?
Olof Palme was leider van de Zweedse sociaaldemocraten en premier van 1969-1976 en van 1982 tot aan zijn dood. Hij gold als een scherp redenaar en genoot internationaal veel respect, met name als pleitbezorger voor democratie en zelfbeschikkingsrecht.
Wanneer werd Olof Palme vermoord?
Hij werd neergeschoten op 28 februari 1986 om 23.21 uur en kort daarna in het ziekenhuis doodverklaard. De dader schoot ook op Palmes vrouw Lisbeth, maar de kogel schampte af langs haar rug.
Wat maakt de moord zo interessant?
De moord op Olof Palme inclusief nasleep is stranger than fiction. Je komt er elementen tegen van zowel de betere whodunnit als van een bizarre, alle kanten uitwaaierende politieke thriller, maar soms ook de kenmerken van een regelrechte komedie. De moord laat je anders naar het zo veelgeroemde Zweden kijken. Nordic noir, maar dan waargebeurd. En onopgelost.
Waarom is de moord zo belangrijk?
De moord deed de Zweden ontwaken uit de droom dat ze een open en veilige samenleving hadden. Het is de enige, officieel onopgeloste moord op een West-Europese regeringsleider in de laatste honderd jaar. Daarnaast was Palme een charismatische figuur die ook over de grens velen aansprak.
Waar werd Olof Palme vermoord?
Op de hoek van Sveavägen en Tunnelgatan in Stockholm. Op die plaats verscheen een man die een revolver op Palme richtte en in zijn rug schoot. De dader ontkwam via Tunnelgatan.
Wat deed Palme daar?
Olof Palme was met zijn vrouw Lisbeth te voet op weg naar huis. Ze bezochten die avond de Grand-bioscoop aan Sveavägen, samen met hun zoon Mårten en diens vriendin. De laatste twee waren er niet bij toen de moord werd gepleegd.
Had Olof Palme geen lijfwachten?
Niet op die avond. Palme wilde een zo normaal mogelijk leven leiden en had doorgaans alleen lijfwachten als hij voor zijn werk ergens naartoe moest.
Waren er getuigen?
Meer dan twintig personen, voornamelijk voetgangers en mensen in auto’s, hebben een deel van de feiten zien gebeuren en/of de dader zien vluchten.
Hoe zag de dader eruit?
In het algemeen wordt gesproken van een blanke man tussen 35 en 40 jaar, ongeveer 1 meter 80 of iets groter, met een grove lichaamsbouw. Hij droeg een donker jack of donkere jas, een donkere broek en mogelijk een muts of pet.
Zijn er beelden van hem?
Nee. Het gebruik van bewakingscamera’s stond in de jaren tachtig in de kinderschoenen en gsm’s met camera’s bestonden nog niet.
Is er een compositiefoto?
In maart 1986 publiceerde de politie een compositiefoto van een man die op enkele honderden meters van de plaats delict werd gezien. Dit beeld werd wereldwijd verspreid met het bericht dat het de dader voorstelde. Of dit ook zo was, is onzeker. In 2020 dook er een compositiefoto op van een man die Palme mogelijk bespiedde bij de bioscoop. Dat beeld bleek in maart 1986 te zijn gemaakt op basis van het getuigenis van Mårten Palme, maar werd destijds niet gepubliceerd.
Welk wapen gebruikte de moordenaar?
De politie gaat ervan uit dat het een revolver was, waarschijnlijk een Smith & Wesson .357 Magnum. De dader gebruikte kogels van het merk Winchester en het type Metal Piercing.
Waar is dat wapen?
Dat is niet bekend. De dader heeft het na de moord meegenomen.
Wie heeft de moord gepleegd?
Officieel weten we dat niet.
Er is toch iemand voor veroordeeld?
Een bekende crimineel, Christer Pettersson, werd in 1989 tot levenslang veroordeeld voor de moord op Olof Palme. Er waren geen technische bewijzen, alleen enkele identificaties. In hoger beroep werd hij vrijgesproken, omdat de bewijsvoering te dun werd bevonden.
Maar hij heeft de moord toch bekend?
Pettersson heeft de moord na zijn vrijlating in de media bekend, en die bekentenis de dag erna weer ingetrokken. Hij verdiende na zijn vrijlating de kost door zich te laten betalen voor zulke media-optredens.
De moord is toch ook door anderen dan Pettersson bekend?
Er zijn 134 mensen geweest die zich bij de politie hebben gemeld als moordenaar van Palme, of aan anderen de moord bekenden. Al deze bekentenissen zijn onderzocht, maar leidden tot niets.
Loopt het onderzoek nog?
Nee. Het onderzoek is stopgezet op 10 juni 2020, omdat de hoofdverdachte van dat moment, Stig Engström, was overleden. Het kan in theorie wel heropend worden als er nieuw bewijs opduikt. Het misdrijf is niet verjaard.
Wie was Stig Engström?
Hij werkte als grafisch ontwerper bij de verzekeringsfirma Skandia, die kantoor hield op de hoek van de straat waar Palme werd vermoord. Zijn bijnaam is de Skandiaman. Engström was 52 jaar op het moment van de moord. Hij pleegde zelfmoord in 2000. Hoofdaanklager Krister Petersson riep hem in 2020 uit als hoofdverdachte.
Is Engström de dader?
Er is niets dat hem aan de moord linkt. De hoofdaanklager verdacht hem omdat het niet zeker was dat Engström getuige was van de moord, zoals hij zelf beweerde, en omdat hij paste bij het signalement van een onbekende man in de omgeving van de plaats delict die een gejaagde indruk maakte. Er zijn echter talloze aanwijzingen en omstandigheden die in Engströms voordeel spreken. Deze werden door de hoofdaanklager genegeerd. Eerdere onderzoekers in het dossier wezen de verdenkingen tegen Engström af. Hij was ook niet de enige zelfverklaarde getuige van wie we niet zeker weten of hij echt ter plaatse was.
Welk motief zou Engström hebben gehad?
Dat weet niemand.
Hoe waarheidsgetrouw is de Netflix-serie Den Osannolika Mördaren (The Unlikely Murderer)?
De populaire Netflix-serie suggereert de waarheid te vertellen en presenteert Engström als moordenaar, maar negeert feiten, verdraait ander feitenmateriaal, geeft bestaande karakters een rol die ze in werkelijkheid niet speelden en voegt verzinsels toe om Engström verdachter te maken dan hij in werkelijkheid was. Een deel van de serie is fantasie. Alleen wordt dat er niet bij vermeld. In Zweden zijn klachten ingediend tegen Netflix wegens laster. Wie wil weten hoe de moord werd gepleegd, moet de reeks met een forse schep zout nemen.
De Netflix-serie is gebaseerd op een boek dat de Zweedse prijs voor onderzoeksjournalistiek won. Waarom klopt de film dan niet?
Den Osannolika Mördaren van Thomas Pettersson won inderdaad de Guldspade. De toekenning was niet onomstreden. Het boek bevat veel losse eindjes. Zo ontbreekt een geloofwaardig scenario voor hoe, waarom en wanneer Stig Engström de moord pleegde. Omdat een dramaserie zich dat niet kan permitteren, heeft Netflix de leemtes ingevuld, met medewerking van de auteur. Maar dat brengt de reeks niet dichter bij de realiteit, eerder andersom.
Welke andere verdachten zijn er nog?
Kort na de moord werd ene Victor Gunnarsson aangehouden, een man met extreemrechtse sympathieën die op de avond van de moord in de buurt rondhing. Bewijzen voor zijn betrokkenheid ontbraken. Na de vrijspraak van Christer Pettersson in 1989 viel de verdenking op Alf Lundin. Deze man had zich interessant gemaakt met getuigenverklaringen die achteraf verzinsels bleken. Vanaf het midden van de jaren negentig gold Christer Andersson als verdachte. Andersson was de eigenaar van een spoorloos verdwenen revolver van het type dat de dader gebruikte. In 2008 beroofde hij zich van het leven. Daarnaast zijn er organisaties en zelfs hele landen genoemd als betrokkene, zoals de PKK, de RAF, de CIA, de KGB, Zuid-Afrika en Chili. In zulke gevallen bleef het steeds bij hypotheses.
Wat zouden motieven kunnen zijn om Palme te doden?
Palme had behalve veel politieke vrienden ook veel politieke vijanden, in binnen- en buitenland. Zijn retoriek kwam vaak provocerend over, wat ook in eigen land mensen stoorde. Hij werd door velen verfoeid vanwege zijn economische en fiscale beleid dat (naar moderne maatstaven) zeer links was en mensen met een hoog inkomen soms flink in de beurs raakte. Ook zijn kritiek op onder meer de VS en Zuid-Afrika én zijn eerder verzoenende toon met het communistische Oost-Europa vielen niet overal in goede aarde. Het motief kan echter ook los staan van zijn politiek. Zo zijn aanslagen op beroemdheden vaak een manier van de dader om aandacht te zoeken voor, of wraak te nemen op persoonlijke problemen.
Waarom is er zo lang gezocht zonder een oplossing?
Op de eerste plaats liet de dader amper sporen na. Op de tweede plaats kwam de jacht op de dader maar langzaam op gang, en op de derde plaats zijn er in het onderzoek veel tijdrovende, en achteraf verkeerd gebleken keuzes gemaakt.
Was het een samenzwering?
Er doen zowel in de media als op internetforums talloze theorieën over een complot de ronde, bijvoorbeeld over betrokkenheid van de CIA, Zuid-Afrika en de PKK, maar er zijn geen bewijzen voor. De feiten die we kennen, ondersteunen in de eerste plaats de theorie dat de moord een relatief spontane actie was van een lone wolf. Dat is de mening van misdaadanalisten en profilers die de toedracht onderzochten.
Is het onderzoek tegengewerkt door hogere instanties?
Twee onafhankelijke commissies van experts die het onderzoek tegen het licht hielden, vonden hiervoor geen bewijs. Ook betrokken politiemensen hebben zich nooit uitgelaten over tegenwerking. Wel waren er, in het begin van het onderzoek, nauwe contacten tussen onderzoeksleiding en regeringskringen. Dit leidde tot speculaties in de pers. Maar ook journalisten hebben nooit eenduidige bewijzen gevonden voor manipulatie.
Waarom maakte de politie in het onderzoek dan zo vaak de verkeerde keuze?
Het is pas achteraf dat een keuze verkeerd kan blijken. De politie kreeg tienduizenden tips en kon zich niet veroorloven om die naast zich neer te leggen, omdat de kans bestond dat de gouden tip erbij zat. Dat werk kostte echter tijd, wat in het voordeel speelde van de dader.
Wordt de moord nog opgelost?
Juridisch kan er enkel nog een oplossing komen als het onderzoek wordt heropend. Maar omdat de politie niet meer actief naar bewijzen zoekt, is de kans daarop klein.
Is de moord opgelost als het wapen wordt gevonden?
Alleen als uit onderzoek onomstotelijk blijkt dat de kogels door dit wapen zijn afgevuurd, en vaststaat wie het wapen op 28 februari 1986 gebruikte. De kogels zijn echter in slechte staat en als de revolver na de moord nog regelmatig is gebruikt, is een link tussen wapen en munitie volgens experts moeilijk aan te tonen.
Hoe kom ik meer te weten over de moord op Olof Palme?
Allereerst is er deze website die veel informatie geeft, de enige Nederlandstalige site in zijn soort. Daarnaast zijn er deze boeken over de moord op Palme. Wie het Zweeds machtig is, kan op talloze websites terecht en kiezen uit tientallen boeken over het onderwerp.