Het Zuid-Afrikaspoor is nog maar eens opgerakeld, dit keer door schrijver Sten Flygare. Hij meent dat de beruchte Zuid-Afrikaanse huurmoordenaar Eugene de Kock op 28 februari 1986 in Stockholm was. Kortom: op de avond dat Olof Palme werd vermoord. De Kock ontkent dat hij ooit in Zweden is geweest.
De mysterieuze man op Arlanda. Beeld: SVT
Flygare is bepaald niet de eerste die gelooft dat Zuid-Afrika achter de moord op de Zweedse premier zat. Al kort na het misdrijf kreeg de politie diverse tips die in deze richting wezen. De informatie was echter nooit concreet en in veel gevallen pure desinformatie.
Palme was in zijn tijd een van de weinige westerse regeringsleiders die het apartheidssysteem in Zuid-Afrika openlijk verfoeide. Zweden steunde de zwarte bevrijdingsbeweging ANC niet alleen mondeling, maar ook financieel. Volgens aanhangers van het Zuid-Afrikaspoor werd Palme vermoord omdat hij een gevaar vormde voor het voortbestaan van de apartheid.
Stieg Larsson
Journalist Stieg Larsson, beroemd als auteur van de Millennium-thrillers, legde eind jaren tachtig een dossier aan met gegevens die deze theorie moesten onderbouwen. Toen dit in 2014 bekend werd, zorgde dit voor krantenkoppen in heel Europa.
Eugene de Kock
Nu komt een minder bekende schrijver met een eigen hypothese over Zuid-Afrika. Sten Flygare zegt dat hij enkele dagen voor de moord in een Stockholms hotel een geheimzinnige figuur zag met een “starende blik”. Dat hotel lag op een boogscheut van de woning van Olof Palme. Jaren later zag Flygare in de krant een foto van Eugene de Kock, een agent van de Zuid-Afrikaanse veiligheidsdienst die de hand had in talloze moorden op politieke tegenstanders van het apartheidsregime. Flygare zegt dat hij De Kock toen herkende als de man uit het hotel.
Twee jaar terug zag hij bij toeval een uitzending van het Zweedse tv-journaal van 1 maart 1986, de dag na de moord op Olof Palme. Daarin is een man te zien die door de veiligheidscontrole op het vliegveld Arlanda gaat. Flygare gelooft dat dit De Kock is. De reiziger is schuin van achteren gefilmd en zijn gezicht is amper te zien, maar hij draagt wel een grote bril zoals ook De Kock op had én een blauwe gewatteerde jack. Volgens getuigen droeg ook de moordenaar van Palme zo’n jack en sommige beweren dat hij een bril op had.
De Kock herkend?
Ziet Flygare het goed? Volgens onderzoek van Elizabeth Loftus, ‘s werelds meest vermaarde geheugenexpert, heeft een identificatie na zo veel jaren geen enkele waarde. Mensen zien na zulke tijd wat ze willen zien.
Bovendien, toen De Kock halverwege de jaren negentig de krant haalde, was dit omdat hij beweerde dat een collega-veiligheidsagent achter de moord op Palme zat. Flygare kan ervan overtuigd zijn dat hij De Kock echt heeft herkend als de man die hij een decennium eerder in een Stockholms hotel zag, maar de kans is aanzienlijk groter dat zijn herinnering koppelingen legt die er niet zijn.
Het gezicht van de man op Arlanda is nauwelijks herkenbaar. Wie wil, kan overeenkomsten zien met De Kock, maar ook verschillen. De vliegreiziger lijkt bijvoorbeeld een dikkere haardos te hebben. De man heeft ook een alleszins alledaags uiterlijk; wie foto’s uit de jaren tachtig verzamelt, komt al snel andere mensen tegen die even veel of nog meer op de vliegreiziger lijken. Grote brillen waren toen gangbaar en dat gold ook voor blauwe gewatteerde jacks.
*** UPDATE 2021: Intussen is gebleken dat de man op Arlanda niet De Kock was. Bij de televisie lagen niet eerder uitgezonden opnames waarop de man, die op de beelden een Zweeds paspoort overlegde, wel goed te zien was. ***
The Shooter
Eugene de Kock, onlangs voorwaardelijk vrijgelaten na een lange celstraf, is in de jaren negentig al uitgebreid ondervraagd door de Zweedse politie. De Kock zei toen dat de Zuid-Afrikaanse senator Philip Powell hem had verteld dat de moordenaar van Palme een man was die The Shooter werd genoemd. Die Shooter zou een Zweedse geheim agent zijn die in Turkije woonde. Dat klonk als de beruchte huurling Bertil Wedin die op het Turkse deel van Cyprus een stulpje heeft, en die ook door Stieg Larsson werd verdacht. De Zweedse onderzoekers gingen bij Senator Powell langs, maar die zei nergens van te weten.
Via zijn advocaat laat Eugene de Kock nu aan de Zweedse krant Aftonbladet weten dat hij nooit in Zweden is geweest. De advocaat zegt ook dat de man op de tv-beelden niet op De Kock lijkt, zeker niet zoals hij er in 1986 uit zag.
Een andere vroegere geheim agent beweert dan weer wel dat het De Kock is, maar is er zeker van dat Eugene niet zelf het moordwapen in de hand hield. De Kock zou mogelijk in Stockholm zijn geweest vanwege een anti-apartheidsconferentie die enkele dagen voor de moord werd gehouden.
Is het Zuid-Afrikaspoor realistisch?
De Zweedse politie moet bij gebrek aan dader alle opties openhouden. Het Zuid-Afrikaspoor is dan ook nooit opgegeven. Maar hoe geloofwaardig het is, blijft twijfelachtig. Een prof als De Kock zou Palme bijvoorbeeld niet op een kruispunt midden in het Stockholmse centrum hebben vermoord, maar gewoon hebben gewacht tot de premier weer thuis was, in het ‘s avonds veel rustigere stadsdeel Gamla Stan.
De premier had nooit lijfwachten in of rond zijn huis, en het vereiste weinig moeite om daar achter te komen.